Ο όρος ‘οικομουσείο’ εισήχθη στη μουσειολογία το 1971 από τον Hughes de Varine για να αποδώσει ένα διαφορετικό είδος μουσείου που αναδυόταν σε πολλά μέρη του κόσμου. Αυτό το είδος μουσείου έχει σαν βασικό χαρακτηριστικό ότι απευθύνεται στις τοπικές κοινωνίες και διευθύνεται από αυτές, στοχεύοντας στην ανάδειξη και προστασία στοιχείων της ιδιαίτερης φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς μιας περιοχής. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της διαφύλαξης και ερμηνείας της τοπικής πολιτισμικής ταυτότητας, της καταγραφής και μετάδοσης της ιστορικής μνήμης, της αναβίωσης τοπικών εκδηλώσεων και της ανάδειξης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.

Σήμερα υπάρχουν περισσότερα από 600 οικομουσεία σε όλο τον κόσμο. Όπως έχει δείξει η έως τώρα εμπειρία, πολλά εξ αυτών έχουν συμβάλει αποφασιστικά στην οικονομική αναζωογόνηση περιοχών, ιδίως αγροτικών ή εγκαταλελειμμένων περιοχών, μέσω της δημιουργίας ή αναγέννησης τοπικών παραγωγικών δομών, της στήριξης παραδοσιακών επαγγελμάτων, τοπικών παραγωγών και καλλιτεχνών, αλλά και βοηθώντας στην προσέλκυση εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

Ένα οικομουσείο δεν στεγάζεται σε κάποιο κτήριο ούτε και διατηρεί τα εκθέματά του σε προθήκες. Αντιθέτως, εκθέτει επιλεγμένα στοιχεία στον ανοιχτό χώρο: από ιστορικά κτήρια και χώρους παραγωγής προϊόντων έως σημαντικούς οικοτόπους και μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής. Τα στοιχεία αυτά ακολουθούν μια θεματική, συνθέτοντας μέρος της ταυτότητας της περιοχής στην οποία βρίσκονται.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο επισκέπτης ενός oικομουσείου έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί και να ανακαλύψει την πολιτισμική και περιβαλλοντική ταυτότητα μιας περιοχής βάσει μιας δομημένης αφήγησης για ένα συγκεκριμένο θέμα. Στη περίπτωση του Οικομουσείου του ποταμού Αώου, έχουμε επιλέξει τέσσερις βασικές θεματικές διαδρομές, δύο στην Ελλάδα και δύο στην Αλβανία.

Το Οικομουσείο του ποταμού Αώου δημιουργήθηκε μέσω στενής συνεργασίας με τοπικούς φορείς, επιστήμονες αλλά και απλούς κάτοικους της περιοχής. Οι επισκέπτες του Οικομουσείου μπορούν να ανακαλύψουν γνωστά και άγνωστα στοιχεία της περιοχής μέσω των τεσσάρων θεματικών διαδρομών, χρησιμοποιώντας τον έντυπο οδηγό (δείτε παρακάτω), την ιστοσελίδα και την εικονική περιήγηση.

Με αφετηρία το μύθο, ανεπτυγμένο σε ένα σύγχρονο παραμύθι, εμπνευσμένο από τους ίδιους τους ανθρώπους που ζουν στην περιοχή, ο οδηγός του Οικομουσείου αποκαλύπτει γνωστές και άγνωστες πτυχές της πολιτισμικής και φυσικής κληρονομιάς της διασυνοριακής περιοχής του Οικομουσείου του Ποταμού Αώου. Με τέσσερις θεματικές διαδρομές και με τη συνδρομή φωτογραφιών, σχεδίων και χαρτών, ο οδηγός έχει στόχο να βοηθήσει τον επισκέπτη, με τρόπο απλό και κατανοητό, να περιηγηθεί στην περιοχή. Οι διαδρομές καθώς και οι επιμέρους ενότητες που τις απαρτίζουν, έχουν πολλαπλούς συγγραφείς και από τις δύο πλευρές των συνόρων. Όμως εκείνοι που τελικά αποτελούν τη βασική πηγή έμπνευσης του Οικομουσείου και μας μίλησαν για τούτον εδώ τον τόπο, είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι που τον κατοικούν. Είναι αυτοί που, ακόμη και σήμερα, με τη σκέψη και τα έργα τους, κρατούν με τρόπο δημιουργικό, ζωντανή την παράδοση και την ιστορία τους.